Een eerbetoon aan de geniale instrumentenbouwer Diederich Nicolaus Winkel. Vanaf vrijdag 10 december is de tentoonstelling Toeval bestaat niet te zien in Museum Speelklok in Utrecht. De tentoonstelling is een ode aan de Duits-Nederlandse zelfspelende muziekinstrumentenbouwer Diederich Nicolaus Winkel (1777-1826). Aanleiding van de tentoonstelling is het 200 jarige jubileum van zijn meesterwerk, het Componium. Dit indrukwekkende orgel dat op basis van toeval muziek maakt is nu voor het eerst te zien in Museum Speelklok. Dankzij het Mini-Componium gebouwd door Museum Speelklok, weten we hoe het Componium destijds werkte.
Diederich Nicolaus Winkel
Winkel komt rond 1800 als Duitser naar Amsterdam en vervaardigt een reeks prachtige salonorgels waarbij hij samenwerkt met musici. Zijn instrumenten zijn exclusief en geliefd bij een rijke klantenkring, onder andere bij de adellijke families Six en De Beaufort. Winkel is steeds op zoek naar de grenzen van wat er mogelijk was in de mechanische muziek, maar zoekt ook naar volledige controle. Zo vindt hij de metronoom uit, die ervoor zorgt dat muzikanten precies het juiste tempo aanhouden. In 1821 bouwt Winkel het Componium dat dankzij een randommechaniek eindeloos veel variaties van een melodie produceert. Daarmee is hij zijn tijd ver vooruit; het duurt tot eind 20e eeuw voordat algoritmes hetzelfde kunnen.
Mini-Componium
Het Componium werkt na 200 jaar helaas niet meer. Toch kun je in de tentoonstelling zien en horen hoe het Componium gewerkt heeft dankzij het Mini-Componium van Martin Paris. Als klassiek geschoolde en ervaren uurwerkmaker, begint Martin Paris aan een haast ondenkbare missie: het maken van een mini-versie van het Componium geheel in de geest van de maker. Op basis van een boek over Het Componium, foto's en zijn eigen technische kennis wist hij het random-mechaniek te kopiëren en een mini versie te maken. Dit Mini-Componium wordt op donderdag 9 december voor het eerst tijdens de officiële opening gedemonstreerd.
De tentoonstelling Toeval bestaat niet
Voor de tentoonstelling Toeval bestaat niet brengt Museum Speelklok alle instrumenten van Winkel die bewaard zijn gebleven samen. Aan de hand van het Componium en andere instrumenten van Winkel gaat de bezoeker op zoek naar de wisselwerking tussen controle en toeval. Van het historische würfelspiel van Mozart, via 19e-eeuwse gokmachines en uiteindelijk uitkomend bij de allernieuwste muziek, die gemaakt wordt met behulp van algoritmes. Aan de hand van interactives kunnen bezoekers zelf experimenteren met toeval en muziek.
De tentoonstelling Toeval bestaat niet is een tentoonstelling voor jong en oud, voor muziekliefhebbers en techneuten en voor iedereen die zich wil verwonderen over de wereld van mechanische muziek. Te zien van 10 december 2021 tot 4 september 2022.
