Video versus verbreding
Tijdens de coronapandemie werd thuiswerken het nieuwe normaal en werd er vrijwel uitsluitend nog via videocalls vergaderd. Bijna twee jaar lang was de eigen werkkamer de enige locatie waar mensen elkaar nog konden ‘ontmoeten’ via het computerscherm. En het ziet ernaar uit dat thuiswerken en onlinevergaderingen niet meer zullen verdwijnen. Ondanks alle voordelen heeft vergaderen via het scherm een zeer groot nadeel: blikvernauwing.
Tekst: Erik van der Does de Bye
Veel lezers zullen het zich nog wel herinneren: dat thuiswerken had wel zo zijn voordelen. Velen genoten van een uurtje later opstaan, niet meer in de file staan, het dagelijkse ommetje met de partner en in je vrijetijdskleding thuis je werk doen. Voor anderen was het een dagelijkse kwelling: krijsende kinderen, relaties die op de proef werden gesteld, het gemis aan echt contact met collega’s, altijd weer diezelfde vier muren en vooral: dat beperkte scherm.
Onderzoek
Bij een videoconferentie wordt de blik letterlijk bepaald door de randen van het scherm. Dat concludeert Maartje Bakker in een artikel in De Volkskrant van 27 april 2022. Zij beschrijft hierin een onderzoek van Melanie Brucks en Jonathan Levav, waarvan het verslag in Nature is verschenen. Deze twee managementwetenschappers onderzochten, schrijft Bakker, “wat die digitale bijeenkomsten doen met de creativiteit.” Aan het onderzoek deden 602 proefpersonen mee. Zij werden willekeurig opgedeeld in groepjes van twee deelnemers. Elk tweetal ging onderling vijf minuten in gesprek over hoe een frisbee of bubbeltjesplastic op andere dan de gangbare wijzen gebruikt zouden kunnen worden. De helft van de tweetallen was fysiek in gesprek gegaan, de andere helft online. Het verschil was duidelijk: online werden er binnen vijf minuten gemiddeld 14,7 ideeën geopperd, terwijl de mensen die fysiek bij elkaar waren, gemiddeld 16,8 ideeën ter sprake brachten. Er waren twee juryleden aanwezig, die alle ideeën beoordeelden op basis van creativiteit en bruikbaarheid. Wat bleek? De ideeën van degenen die fysiek met elkaar in gesprek waren gegaan, waren creatiever - naar het oordeel van de jury.
Vervolgens werd de proef herhaald. Dit keer waren de deelnemers mensen die elkaar kenden, omdat zij allemaal bij hetzelfde bedrijf werkzaam waren. Ook hier bleken de meeste en meest creatieve ideeën afkomstig te zijn van tweetallen die fysiek vergaderden.
Verklaring: voorwerpen
Volgens de onderzoekers Brucks en Levav is een verklaring dat het scherm de blik beperkt: wie online vergadert, kijkt voornamelijk naar het scherm en ziet weinig van zijn omgeving. De beide wetenschappers gaven aan, dat de onlinetweetallen zich minder bewust van hun omgeving waren. Zo konden zij zich achteraf minder voorwerpen uit de ruimte, waarin zij zich bevonden, herinneren. In die ruimte waren nochtans opvallende objecten, zoals een poster van een skelet, een plant en een schaal met citroenen. Een andere opvallend gegeven was dit: hoe langer de proefpersonen om zich heen hadden gekeken en hoe meer voorwerpen zij zich konden herinneren, hoe meer ideeën ze kregen. Dit lijkt een paradox, want voorwerpen kunnen ook afleiden. Echter, de vernauwde focus die ontstaat door het ‘turen’ naar een scherm leidt tot een beperking van het associatieve proces, zo schrijven de onderzoekers.
Hoewel virtueel vergaderen dus tot minder creativiteit leidt, is er één troost: het onderlinge vertrouwen tussen de deelnemers aan de proef bleek online niet kleiner dan offline en ook het soms minder soepel verlopende gesprek heeft nauwelijks invloed op de creativiteit.
Afleiding
In het onderzoek werd een prettige, rustige ruimte gecreëerd voor de deelnemers. Dat staat in groot contrast met wat veel thuiswerkers hebben ervaren. Immers, vergaderen via een scherm in ideale omstandigheden leidt al tot minder creativiteit.
De situatie thuis was tijdens de verschillende lockdowns verre van ideaal. Thuis kwamen kinderen geregeld de werkkamer binnenvallen met een vraag over de lesstof voor de ook wegens lockdown gesloten school. En waren het niet de kinderen, dan vond de kat het wel weer eens tijd om tijdens een onlinemeeting ‘gezellig’ tussen u en uw scherm in te komen zitten. En vrijwel iedereen die thuiswerkt, dwaalt tijdens een bespreking via Zoom of Teams wel eens af en klikt een nieuwssite aan of beantwoordt een mailtje. En zo kent iedereen wel voorbeelden van afleiding. Afleiding gaat, in veel gevallen, ten koste van de creativiteit - al zal er ongetwijfeld ook geregeld een lumineus idee zijn ontstaan als gevolg van die afleiding.
Persoonlijke ontmoeting
Na twee jaar van weinig mogelijkheden is een veelgehoorde verzuchting: “Ik ben blij je weer in het echt te zien.” Natuurlijk is virtueel niet meer weg te denken uit de MICE-sector, maar echt is en blijft in alle opzichten de norm. Hier hebben mensen behoefte aan.
Het onderzoek geeft heel duidelijk aan, dat de focus op een scherm het blikveld letterlijk vernauwt en dat een live bijeenkomst goed is voor de creativiteit. Zoals genoemd, is ook afleiding thuis een factor die creativiteit in de weg kan zitten. Persoonlijke ontmoeting is voor zeer veel factoren positief. De creativiteit is er één van, maar juist door andere mensen te ervaren - en niet alleen op een scherm te zien - wordt een bespreking een meeting. Ontmoetingen zorgen voor een onderbreking van het patroon en voorkomen sleur.
Een ontmoeting buiten de deur is daarvoor nog beter.
